Νίκος Γ. Σύκας, Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
Η καινοτόμος στρατηγική εξόδου από την κρίση και σταδιακής άρσης των μέτρων που έχουν επιβληθεί για τον περιορισμό εξάπλωσης της πανδημίας του κορωνοιού πρέπει να χαρακτηρίζεται από ταχύτητα και ευελιξία και να στηρίζεται:
- Στον εντοπισμό και αφαίρεση των ευθραυστοτήτων στα διάφορα στάδια και πτυχές της διαχείρισης της κρίσης της πανδημίας.
- Στην αξιοποίηση των θετικών ασυμμετριών (ευκαιριών) και την αποφυγή των αρνητικών ασυμμετριών (κινδύνων).
- Στην επίτευξη του υψηλότερου δυνατού επιπέδου ασφάλειας και υγείας.
- Στην ελαχιστοποίηση του ρίσκου εξάπλωσης του κορωνοιού.
- Στην επίτευξη εκθετικής ανάπτυξης μέσω της δημιουργίας μετασχηματιστικών, ανατρεπτικών καινοτομιών που θα αποφέρουν πολλαπλασιαστικά οικονομικά και κοινωνικά οφέλη.
Ο Cοvid-19, σαν μια κυκλώπεια μαύρη τρύπα, κατάπιε μεμιάς το οικοσύστημα καινοτομίας. Οι θεωρίες και τα εργαλεία της καινοτομίας και τα πλάνα διαχείρισης κρίσεων καταρρεύσαν σε πραγματικό χρόνο. Ο νέος κορωνοιός διέλυσε το αφήγημα της κανονικότητας στην οικονομία και την καινοτομία. Ο Ολύμπιος θεός Ήφαιστος πρέπει να κατασκευάσει καινούργιο καλούπι για την ανθεκτικότητα.
Τα νέα υλικά της καινοτομίας είναι η ρέουσα πολυπλοκότητα, η αβεβαιότητα, η τυχαιότητα, το χάος, η αταξία, τα άγνωστα ρίσκα και οι ασυμμετρίες (θετικές και αρνητικές ασυμμετρίες). Τα νέα χαρακτηριστικά του κόσμου της καινοτομίας είναι η κβάντωση, η απροσδιοριστία και η σχεσιακότητα. Τα νέα καινοτομικά πεδία είναι κβαντωμένα, πιθανοκρατικά και εκδηλώνονται μέσα από αλληλεπιδράσεις. Τα στοιχεία της καινοτομίας υπόκεινται διαρκώς στην τυχαία αλλαγή. Όλες οι μεταβλητές «κυμαίνονται» διαρκώς. Η αλλαγή είναι πανταχού παρούσα. Η πραγματικότητα ανάγεται στην αλληλεπίδραση.
Η καβαντική μηχανική επεκτείνει τη σχετικότητα με έναν ριζοσπαστικό τρόπο: όλες οι μεταβαλλόμενες πτυχές ενός αντικειμένου υπάρχουν μόνο σε σχέση με άλλα αντικείμενα. Με ανάλογο τρόπο, οι τέσσερεις βασικοί τύποι της καινοτομίας –καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και επικοινωνιακή καινοτομία– συνδυάζονται και αλληλοεπιδρούν για να δομήσουν μια νέα καινοτομία. Οι σχέσεις μεταξύ των τεσσάρων πτυχών της καινοτομίας είναι που θεμελιώνουν μια νέα καινοτομία. Στο νέο κβαντωμένο πεδίο της καινοτομίας, αυτό που έχει σημασία είναι ο τρόπος που οι τέσσερεις συσχετισμένες πλευρές της καινοτομίας αλληλοεπιδρούν (οι σχέσεις τους, οι συνδυασμοί και οι μετασχηματισμοί) για να δημιουργήσουν μια νέα καινοτομία.
Ο αριθμός των συνδυασμών των αλληλοεπιδρώντων στοιχείων αυξάνεται εκθετικά με τον αριθμό των στοιχείων. Οι συνδυασμοί μπορούν να οδηγήσουν σε μια αιφνίδια αύξηση κρυμμένων ευκαιριών. Η συνδυαστική αυτή στρατηγική, η δοκιμή, η εξερεύνηση και η αξιολόγηση οδηγούν στην προτίμηση και αξιοποίηση των πιο πολλά υποσχόμενων επιλογών όπως απεικονίζεται στο πιο κάτω Σχεδιάγραμμα της Antimonium Design.
Λόγω της πανδημίας του κορωνοιού η παγκόσμια αβεβαιότητα έχει φτάσει σε επίπεδα ρεκόρ. Η ανθρώπινη διαίσθηση είναι ανεπαρκής σε καταστάσεις όπου υπεισέρχεται η αβεβαιότητα. Ο νομπελίστας Daniel Kahneman μελέτησε και αποσαφήνισε τα είδη των παρερμηνειών της αβεβαιότητας που τροφοδοτούν πολλές από τις συνηθισμένες πλάνες καθώς και τις συνέπειες στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Στο βιβλίο του Η Πληροφορία, ο James Gleick σημειώνει ότι «Στη φυσική – ή και οπουδήποτε αλλού, οι φυσικές διαδικασίες φαίνονται μη προβλέψιμες – η προφανής τυχαιότητα μπορεί να είναι θόρυβος ή μπορεί να προκύπτει από μια βαθύτατη πολύπλοκη δυναμική». Ο John Maynard Keynes χειρίστηκε την τυχαιότητα με αναφορά στα αντίθετα της, και επέλεξε τρία: γνώση, αιτιότητα και σχεδιασμός.
Ο Leonard Mlodinow στο βιβλίο του Τα Βήματα του Μεθυσμένου – Πώς η τυχαιότητα κυβερνά τη ζωή μας αναφέρει ότι «Ο τίτλος Τα βήματα του μεθυσμένου προέρχονται από έναν μαθηματικό όρο που περιγράφει την τυχαία κίνηση, όπως είναι οι διαδρομές που ακολουθούν τα μόρια καθώς κινούνται στο χώρο, αλληλοσυγκουόμενα διαρκώς με άλλα μόρια». Η κίνηση αυτή μπορεί να συμβολίζει μεταφορικά τον κύκλο ζωής της καινοτομίας με τα χιλιάδες προβλέψιμα και τυχαία εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν.
Η Καθηγήτρια στα Οικονομικά της Καινοτομίας και της Δημόσιας Αξίας στο University College London Mariana Mazzucato, στο βιβλίο της Entrepreneurship State σημειώνει ότι «Είναι ο ρυθμός και η κατεύθυνση της καινοτομίας που ενισχύουν την ικανότητα των οικονομιών να αναπτύσσονται».
Ο σχεδιασμός της οικονομίας πρέπει να είναι κατανεμητικός και αναγεννητικός. Χρειάζονται καινοτόμες πολιτικές που να διαχέουν τα οφέλη της ανάπτυξης σε όλους τους πολίτες, να ανοίγουν νέες ευκαιρίες για περισσότερο κόσμο και να δημιουργούν αξία για την κοινωνία. Η τάση απ’ τη μια να «ιδιωτικοποιούνται» τα κέρδη βραχυπρόθεσμα και απ’ την άλλη να «κοινωνικοποιούνται» οι ζημιές όταν τα εύθραυστα αυτά συστήματα καταρρέουν και η διεύρυνση των ανισοτήτων αποτελούν δύο από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην καινοτομία και τη δίκαιη ανάπτυξη. Ο Nassim Taleb στο βιβλίο του Skin in the Game – Hidden Asymmetries in Daily Life, θεωρεί ότι σε πολλές περιπτώσεις τα ρίσκα, οι συνέπειες και οι ζημιές δεν κατανέμονται δίκαια.
Τα στατικά εργαλεία που δημιουργήθηκαν για το γραμμικό περιβάλλον περασμένων δεκαετιών δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν μια ασύμμετρη απειλή από οπουδήποτε και εάν προέρχεται. Μπορεί να μην αφορά μια πανδημία αλλά μια περιβαλλοντική καταστροφή, μια οικονομική κρίση, μια σοβαρή γεωπολιτική αναταραχή ή ένα πόλεμο. Στην εποχή των Μαύρων Κύκνων η βελτιστοποίηση, η αποδοτικότητα και τα κρυμμένα ρίσκα μπορούν να οδηγήσουν σε έκρηξη του συστήματος.
Στόχος πρέπει να είναι η μετατροπή ενός Μαύρου Κύκνου σε Γκρίζο Κύκνο ώστε να είμαστε προετοιμασμένοι και όχι να χρησιμοποιούμε ως άλλοθι το ‘απρόβλεπτο / πρωτόγνωρο’ όπως έχει συμβεί με την πανδημία του κορωνοιού. Τα κράτη δεν εκτίμησαν σωστά τον ξεκάθαρο κίνδυνο μετά το ξέσπασμα της πανδημίας στην Κίνα και δεν έλαβαν έγκαιρα τα απαραίτητα μέτρα. Ο Μαύρος Κύκνος είναι μια θεωρία που παρουσιάστηκε από τον Taleb στα βιβλία του: Στην Πλάνη του Τυχαίου, Ο Μαύρος Κύκνος και Antifragile.
Για να μπορέσουν οι Οργανισμοί να αντιμετωπίσουν τις πολλαπλές κρίσεις και τους ασύμμετρους κινδύνους και να καινοτομήσουν κάτω από συνθήκες εξαιρετικής αβεβαιότητας, χρειάζονται νέα δυναμικά εργαλεία και πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις που να εμβαθύνουν τη στρατηγική, να διευρύνουν τη δημιουργικότητα και να επεκτείνουν τη δυνατότητα μεταφοράς (transferability) της καινοτομίας.
Το νέο Μοντέλο Καινοτομίας που έχω αναπτύξει –παρουσιάζεται σε ένα αναλυτικό Εγχειρίδιο 160 σελίδων– είναι μοναδικό σε παγκόσμιο επίπεδο με την έννοια ότι συνδυάζει συνεργιστικά όλες τις κρίσιμες παραμέτρους που ενισχύουν την καινοτομικότητα:
- Διεύρυνση της δημιουργικότητας μέσω της μεγιστοποίησης της συνδυαστικής δύναμης των τεσσάρων φυλών της καινοτομίας –καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και επικοινωνιακή καινοτομία– γεγονός που αυξάνει τις πιθανότητας επίτευξης καινοτομικών αποτελεσμάτων.
- Αξιοποίηση της Εννοιολογικής Μεταφοράς ως δημιουργικό μηχανισμό για την επέκταση του νοήματος, της σημασία, της αναπαραγωγής της γνώσης και της μεταδοτικότητας της καινοτομίας σε νέες καταστάσεις και σε διαφορετικούς τομείς (transferability).
- Εμβάθυνση της στρατηγικής στη διαδικασία της καινοτομίας ώστε να μπορέσουμε να τιθασεύσουμε αυτό που ο Taleb ορίζει ως Antifragility – τη δυνατότητα τροποποίησης της έκθεσης της καινοτομίας (exposure modification) ώστε να επιτρέπει την αξιοποίηση των θετικών ασυμμετριών (ευκαιριών) και την αποφυγή των αρνητικών ασυμμετριών (κινδύνων).
Το ευέλικτο, διεπιστημονικό αυτό εργαλείο μπορεί να :
- Μεγιστοποιήσει τον επιστημονικό, κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο της καινοτομίας.
- Επιταχύνει την οικονομική ανάκαμψη από την κρίση που προκάλεσε η πανδημία του νέου κορονοιού Covid-19.
- Βελτιώσει την αποδοτικότητα, την παραγωγικότητα, την ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση.
- Βοηθήσει τους Οργανισμούς να: α) Παράγουν περισσότερες και καλύτερες καινοτομίες και β) αναπτύξουν πιο ανθεκτικές και βιώσιμες λύσεις.
- Εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη: επιστημονική έρευνα, spin–offs και startups, μεγάλες εταιρείες, δημόσιες υπηρεσίες, διαχείριση κρίσεων, ανθεκτικοί οικισμοί, κοινωνική καινοτομία, κυκλική οικονομία, κοινωνική επιχειρηματικότητα, υγεία, εκπαίδευση, πολιτισμός, τουριστική βιομηχανία, Πρόγραμμα Ορίζοντας Ευρώπη κ.ά.
- Αποτελέσει ένα Πρακτικό Οδηγό για την εφαρμογή ενός νέου πρότυπου (standard) για την καινοτομία – της ιδιότητας Antifragility.
Το νέο αυτό Υπόδειγμα Καινοτομίας μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση της δημιουργικότητας και της ικανότητας καινοτομίας των στελεχών της δημόσιας διοίκησης, των επιχειρήσεων και των ερευνητικών κέντρων. Στόχος η πυροδότηση μιας «έκρηξης» δημιουργικότητας και εκθετικής οικονομικής ανάπτυξης ανάλογη με αυτή που σημειώθηκε κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν εταιρείες, κυβερνήσεις και επιστήμονες ανέλαβαν προγράμματα που είχαν σημαντικό αντίκτυπο σε όλους τους τομείς.
Η καινοτομία βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Θα ακολουθήσει «τα βήματα του μεθυσμένου» στο δρόμο της τυχαιότητας, της ευθραυστότητας και της ανισότητας ή θα χρησιμοποιήσει την αβεβαιότητα, τη μεταβλητότητα και το ρίσκο ως πρώτη ύλη για τη δημιουργία πιο δίκαιων και ανθεκτικών καινοτομιών;
