Νίκος Γ. Σύκας, Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
Ο δρόμος για την Γενεύη είναι στρωμένος με αγκάθια αφού η Τουρκία με τον κατοχικό ηγέτη, εγκάθετο της Άγκυρας στο νησί, επιμένουν αυτή την φορά για λύση δύο χωριστών κρατών. Ο Τ/κ ηγέτης Ερσίν Τατάρ δήλωσε πως ‘το μοντέλο λύσης που προνοεί τη συνεργασία δυο κυρίαρχων κρατών μπαίνει στην ατζέντα από εμάς ως μια νέα ιδέα, και θα τεθεί στο τραπέζι στην άτυπη διάσκεψη και δεν θα κάνουμε πίσω σε αυτό’. Η τουρκική πλευρά επιδιώκει νομιμοποίηση του ψευδοκράτους, στο οποίο θέλει να προσδώσει ισοτιμία-κυριαρχία και να διαλύσει το ενιαίο κράτος της Κυπριακής Δημοκρατίας, το οποίο θα αντικατασταθεί από δύο συνιστώντα κράτη και μία Κεντρική Κυβέρνηση.
Εδώ και πάνω από μισό αιώνα ο στρατηγικός στόχος της Τουρκίας είναι διπλός: α) Η πρόκληση ευθραυστοτήτων ‘fragilities’ στην Κυπριακή Δημοκρατία με απώτερο σκοπό τη διάλυσή της και β) η ενίσχυση της ‘αντι-ευθραυστότητας’ (antifragility) και η αναβάθμιση της τουρκοκυπριακής κοινότητας.
Οι ασύμμετρες αβεβαιότητες, η πολυπλοκότητα, η ρευστότητα, η μεταβλητότητα, η διαταραχή, οι αλληλεξαρτήσεις και τα εκρηκτικά ρίσκα που χαρακτηρίζουν το νέο γεωπολιτικό περιβάλλον, σε συνάρτηση με τον παράγοντα χρόνο, δεν επιτρέπουν στη λύση του Κυπριακού να είναι 90% βιώσιμη, ούτε 50%, ούτε 10% βιώσιμη. Λόγω ακριβώς των ασυμμετριών, η βιωσιμότητα της τελικής συμφωνίας μπορεί να έχει μόνο δύο αξίες: απόλυτη (100%) ή μηδενική (0%). Στην πρώτη περίπτωση η λύση θα είναι λειτουργική και μόνιμη. Αντίθετα, στη δεύτερη περίπτωση, μηδενική βιωσιμότητα σημαίνει ότι η λύση δεν θα αντέξει ούτε μια στιγμή, ενώ οι συνέπειες θα είναι δραματικές και μη αναστρέψιμες – ένας αρνητικός ‘μαύρος κύκνος’ για την πλευρά μας και ένας θετικός ‘μαύρος κύκνος’ για την τουρκική πλευρά.
Στη σημερινή εποχή των ασύμμετρων αβεβαιοτήτων και των καταστροφικών ρίσκων, τα πάντα χαρακτηρίζονται από ‘winner-take-all effects’ (ο νικητής τα παίρνει όλα) και περιλαμβάνουν πηγές που μπορεί να προκαλέσουν ζημιά ή να αποφέρουν οφέλη. Στην περίπτωση του Κυπριακού, εάν η λύση δεν είναι 100% βιώσιμη: α) Η συμφωνία θα καταρρεύσει εν ριπή οφθαλμού – δεν θα υπάρχει καν πρώτη μέρα της λύσης και β) η Τουρκία θα τα κερδίσει όλα ενώ η δική μας πλευρά θα χάσει τα πάντα.
Τυχόν επικινδυνότητες στο σχέδιο λύσης πρέπει να αντιμετωπιστούν προληπτικά, εντοπίζοντας και αφαιρώντας τις ευθραυστότητες πριν την τελική συμφωνία και τα δημοψηφίσματα. Στα εύθραυστα συστήματα τα οφέλη είναι μικρά και ορατά, ενώ οι παρενέργειες μπορεί να είναι εξαιρετικά δυσμενείς και να μην φαίνονται. Οι θέσεις / προτάσεις της Άγκυρας ενόψει της Πενταμερούς Διάσκεψης στη Γενεύη αυξάνουν την ανθεκτικότητα του τ/κ συνιστώντος κρατιδίου στο 100% ενώ ταυτόχρονα εκμηδενίζουν την ανθεκτικότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η Τουρκία επιδιώκει μια επισφαλή συμφωνία η οποία θα της παρέχει τη δυνατότητα να ερμηνεύει και να εφαρμόζει πρόνοιες κατά το δοκούν. Όπως σημειώνει ο καθηγητής Nassim Taleb ‘cherry-picking has optionality’. Λόγω της ισχύος και του μεγέθους της η Τουρκία θα έχει το πλεονέκτημα: την ευχέρεια της επιλογής (optionality) και προβολής του δικού της αφηγήματος το οποίο εξυπηρετεί τους στρατηγικούς της στόχους.
Στη εποχή των ασύμμετρων απειλών, τα πάντα –από τη βιωσιμότητα της λύσης του Κυπριακού μέχρι την κρίση της πανδημίας Covid-19 κ.ά.– μπορούν να αναλυθούν και αξιολογηθούν με βάση τη θεωρία του ‘Μαύρου Κύκνου’ και το μοντέλο ‘Antifragility’ που ανάπτυξε ο N. Taleb. Η ιδιότητα ‘Antifragility’ είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι δεν απλώς αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή.
Το μοντέλο ‘Antifragility’ εφαρμόζεται διεθνώς εδώ και μια δεκαπενταετία για σκοπούς αξιολόγησης και ενίσχυσης της ανθεκτικότητας κρατών, συστημάτων διακυβέρνησης, πόλεων, επιχειρήσεων και άλλων οργανισμών. Το στρατηγικό αυτό εργαλείο μπορεί να εφαρμοστεί και στην περίπτωση του κυπριακού προβλήματος, αφού μια κρίσιμη παράμετρος είναι η επιστημονική τεκμηρίωση της συνολικής βιωσιμότητας της λύσης: κόστος, λειτουργικότητα, ανθεκτικότητα, μονιμότητα, πιθανότητα κατάρρευσης.
Για να είναι antifragile –να γίνεται καλύτερη με το χρόνο– η λύση του Κυπριακού πρέπει να είναι τέτοια που να: α) Αξιοποιεί τις ευνοϊκές ασυμμετρίες (ευκαιρίες) μεγιστοποιώντας τα οφέλη και τα πλεονεκτήματα που μπορεί να προκύψουν και β) αποφεύγει τις αρνητικές ασυμμετρίες ελαχιστοποιώντας τα ρίσκα και τις ζημιές από πιθανούς κινδύνους. Το πρώτο βήμα είναι ο εντοπισμός και η αφαίρεση των ευθραυστοτήτων στο περίγραμμα λύσης και η διασφάλιση ότι η πιθανότητα της καταστροφής είναι μηδενική.
Η Στρατηγική ‘Antifragility’:
- Προσμετρά τη μεταβλητότητα, την αστάθεια, την αβεβαιότητα, τις αλληλεξαρτήσεις, την πιθανότητα λανθασμένων προβλέψεων, τους ασύμμετρους κινδύνους και τα εκρηκτικά ρίσκα που χαρακτηρίζουν πολύπλοκα γεωπολιτικά ζητήματα.
- Παρέχει τη δυνατότητα επιστημονικής τεκμηρίωσης και ενίσχυσης της συνολικής βιωσιμότητας των εναλλακτικών σεναρίων και των πιθανών λύσεων σε εξαιρετικά απρόβλεπτα ή/και εύθραυστα συστήματα.
- Θέτει τους κανόνες για μετάβαση από το εύθραυστο στο ανθεκτικό. Βοηθά τους Οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify their exposure) ανάλογα ώστε να είναι: α) Λιγότερο εκτεθειμένοι σε αρνητικά συμβάντα που μπορεί να προκύψουν (να ελαχιστοποιούν το ρίσκο και τη ζημιά από αρνητικές ασυμμετρίες) και β) περισσότερο ανοικτοί σε θετικά συμβάντα που μπορεί να προκύψουν (να μεγιστοποιούν το όφελος από θετικές ασυμμετρίες).
Το Κεφαλαίο της Ασφάλειας και των Εγγυήσεων αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της λύσης του Κυπριακού. Ακόμη και η παραμικρή ευθραυστότητα ή αδύνατο σημείο σε έναν από τους βασικούς πυλώνες –Εσωτερική Ασφάλεια, Εξωτερική Ασφάλεια, Ασφάλεια Εφαρμογής της λύσης, Συνταγματική Ασφάλεια– μπορεί να προκαλέσει την κατάρρευση του όλου οικοδομήματος. Οι προτάσεις της Τουρκίας στο κομβικό ζήτημα της ασφάλειας και των εγγυήσεων εκμηδενίζουν τη συνολική βιωσιμότητα της λύσης.
Πάντοτε θα υπάρχουν ρίσκα που δεν μπορούμε να υπολογίσουμε και κίνδυνοι που δεν μπορούμε να προβλέψουμε. Όμως μπορούμε να είμαστε προετοιμασμένοι για το άγνωστο και τους κινδύνους που δεν φαίνονται. Μπορούμε να: α) Θωρακίσουμε τη λύση του Κυπριακού ώστε να αντέξει ακόμα και στις πιο ακραίες συνθήκες και β) καταστήσουμε τη λύση antifragile ώστε να γίνεται καλύτερη σε βάθος χρόνου.
Η αναξιοπιστία, ο αναθεωρητισμός, η επιθετικότητα και ο επεκτατισμός της Τουρκίας θα αποτελούν τη δαμόκλειο σπάθη πάνω από τη λύση του Κυπριακού. Εάν αποκλειστούν παντελώς οι εκ Τουρκίας κίνδυνοι, η λύση του Κυπριακού μπορεί να γίνεται πιο λειτουργική με το χρόνο.
Στην άτυπη Διάσκεψη στη Γενεύη, η πρόταξη της αναγκαιότητας για επιστημονική τεκμηρίωση της συνολικής βιωσιμότητας της λύσης του Κυπριακού θα:
- Ενίσχυε την διαπραγματευτική μας θέση στην προσπάθεια επίτευξης μιας λύσης που θα αντέξει σε βάθος χρόνου.
- Αποτελούσε μια θωράκιση της πλευράς μας απέναντι στις πιέσεις που ενδεχομένως να ασκηθούν.
- Κατέρριπτε την τουρκική προπαγάνδα και θα βοηθούσε τη δική μας πλευρά να επανακτήσει την ηθική υπεροχή. Επειδή οι πραγματικές προθέσεις της Τουρκίας θα αποκαλυφθούν σε περίπτωση επιμονής της σε μια εξαιρετικά εύθραυστη λύση. Οι πιέσεις θα στραφούν στην τουρκική πλευρά, η οποία θα έχει και την ευθύνη στην περίπτωση ενός νέου αδιεξόδου.
Πρέπει να συνδεθεί η παραγωγή καινοτομιών της Κύπρου και της Ελλάδας με τη διπλωματική ατζέντα των χωρών. Τα παραδοσιακά, στατικά εργαλεία και τα γραμμικά μοντέλα αδυνατούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις πολυδιάστατες προκλήσεις, τις ασύμμετρες απειλές και τις τέλειες καταιγίδες που χαρακτηρίζουν το σημερινό γεωπολιτικό περιβάλλον. Χρειάζονται νέα δυναμικά εργαλεία, μη γραμμικά μοντέλα και ολιστικές πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις. Με τη βοήθεια σύγχρονων εργαλείων μπορούμε να συγκροτήσουμε μια εθνική αποτρεπτική στρατηγική και να θωρακίσουμε την εδαφική και κυριαρχική επικράτεια.
Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο μοντέλο Στρατηγικής Καινοτομίας το οποίο αποτελεί το μόνο εργαλείο –σε παγκόσμιο επίπεδο– που ενσωματώνει την ιδιότητα ‘Antifragility’ στη διαδικασία της καινοτομίας. Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας –παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό 260 σελίδων– μπορεί, μεταξύ άλλων, να: α) Συμβάλει στην επιστημονική τεκμηρίωση της λύσης του Κυπριακού και β) ενισχύσει όλους τους συντελεστές που συνθέτουν την Εθνική Ισχύ Ελλάδας και Κύπρου.
