Νίκος Γ. Σύκας, Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
Σύμφωνα με τον νομπελίστα Daniel Kahneman το λάθος έχει τρεις πηγές: η άγνοια, η προκατάληψη και ο θόρυβος. Ο θόρυβος συνδέεται με το γεγονός ότι οι άνθρωποι εμπιστεύονται σε υπερθετικό βαθμό την κρίση τους. Είμαστε πολύ έμπειροι σε ένα κόσμο λίγο ή πολύ γραμμικό. Η εκθετική αύξηση είναι πράγματι κάτι διαφορετικό. Δεν είμαστε εξοπλισμένοι για αυτό – είναι σχεδόν αδύνατο να συλλάβουμε εκθετικά φαινόμενα. Όταν ο γραμμικός κόσμος αντιμετωπίζει μια εκθετική αλλαγή δεν μπορεί να προσαρμοστεί εύκολα (όπως μας έδειξε και η πανδημία)’. Χρειάζεται πολύς χρόνος για να εκπαιδεύσεις τη διαίσθηση ‘intuition’.
Ο Paul G. Falkowski, στο βιβλίο του ‘Οι Μηχανές της Ζωής – Πώς οι μικροοργανισμοί έκαναν τη Γη κατοικήσιμη’ αποκαλύπτει χρήσιμες πληροφορίες για τον αόρατο εχθρό: ‘Οι μικροοργανισμοί έλειπαν εξαιτίας της μεροληψίας μας στην παρατηρητικότητα. Ήταν σε αυτό τον πλανήτη δισεκατομμύρια χρόνια πριν την εμφάνιση του πρώτου ζώου […] Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολύ περισσότερα είδη μικροβίων απ’ όσα υπάρχουν για όλα τα φυτά και τα ζώα μαζί. Δεν ξέρουμε, στην πραγματικότητα, πόσα ακριβώς είναι, αλλά ο αριθμός είναι μερικά εκατομμύρια τουλάχιστον […] Κατά τη διάρκεια των πρώτων 3,5 δισεκατομμυρίων ετών της ιστορίας της Γης ή για το 85% του χρόνου ζωής του πλανήτη, η ζωή ήταν απόλυτα μικροβιακή και σχεδόν αποκλειστικά περιορισμένη στους ωκεανούς’.
Δύο είναι οι βασικοί λόγοι για τους οποίους η υφήλιος δεν έχει καταφέρει ακόμη να δαμάσει την κρίση του κορωνοιού: α) Η χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη και ο μη σεβασμός στην αυστηρή τήρηση των υγειονομικών πρωτοκόλλων και β) η συνεχιζόμενη γραμμική απόκριση της διεθνούς κοινότητας στο εκθετικό φαινόμενο της πανδημίας.
Οι ρίζες της μη γραμμικής σκέψης εντοπίζονται στη μοναδική ποικιλομορφία, τις μη γραμμικότητες και τις ασυμμετρίες που χαρακτηρίζουν τον χωροχρόνο στην περιοχή Ακανθούς – Λευκονοίκου. Αποκορύφωμα της ιδιαίτερα δημιουργικής αυτής διαδρομής η περίοδος 1900 έως 1974 που δίκαια μπορεί να χαρακτηριστεί ως ‘Ο Χρυσός Αιώνας της Καινοτομίας’. Από τα βάθη του προϊστορικού ωκεανού της Τυθήνος μέχρι την ανάδυση του Πενταδάκτυλου και της πεδιάδας της Μεσαορίας πριν εκατομμύρια χρόνια, το μη γραμμικό περιβάλλον άφησε έντονα το αποτύπωμά του στα γονίδια των κατοίκων. Χωρίς ποικιλία δε θα υπήρχε η εξέλιξη όπως την ξέρουμε. Τόσο στην αγορά όσο και στη Φύση, η επιλογή δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς ποικιλομορφία.
Η καινοτομία αποτελεί την κινητήριο δύναμη κάθε μεταρρυθμιστικής προσπάθειας. Στο πλαίσιο της Μεταρρύθμισης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης πρέπει να θεσμοθετηθούν αρχές, κανόνες και πρότυπα που να ενισχύουν την ανθεκτικότητα των νέων οντοτήτων ΤΑ: Περιφέρειες Καινοτομίας, αναπτυξιακή και κοινωνική συνοχή, κοινωνική καινοτομία και κοινωνική επιχειρηματικότητα, τοπικό / περιφερειακό banding τουριστικών προορισμών, βελτίωση της ποιότητας των κρίσεων / αποφάσεων και των προβλέψεων, ενσωμάτωση της ιδιότητας antifragility στη δομή του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου κ.ά.
Καθόσον αφορά τη βελτίωση της ποιότητας των κρίσεων / αποφάσεων και των προβλέψεων σε όλους τους τομείς θα μπορούσαν να εφαρμοστούν οι έξι αρχές οι οποίες καθορίζουν την υγιεινή των αποφάσεων και αναλύονται στο βιβλίο ‘Θόρυβος: Ένα ελάττωμα της ανθρώπινης φύσης’ των Daniel Kahneman, Oliver Sibony και Cass R. Sunstein.
Η ιδιότητα ‘antifragility’ (αντι-ευθραυστότητα) –εφευρέθηκε από τον κορυφαίο παγκοσμίως ειδικό στο Risk Management Nassim Taleb– δίνει τη δυνατότητα στους οργανισμούς να αξιοποιήσουν τις ευνοϊκές ασυμμετρίες (ευκαιρίες) και να προστατευτούν απέναντι στις δυσμενείς ασυμμετρίες (κινδύνους). ‘Antifragile’ είναι το αντίδοτο στους Μαύρους Κύκνους.
Η τεχνητή νοημοσύνη και ο αλγόριθμος εντοπίζουν σημαντικά σήματα στους συνδυασμούς των μεταβλητών, τα οποία διαφορετικά θα μας διέφευγαν. Ο αλγόριθμος επιλέγει σπάνια αλλά κρίσιμα μοτίβα. Όμως οι αλγόριθμοι δεν αποτελούν, ούτε και πρόκειται σύντομα να αποτελέσουν, καθολικό υποκατάστατο των ανθρώπινων κρίσεων.
Όπως αναφέρει ο Paul G. Falkowski ‘Εμείς οι άνθρωποι έχουμε μια μακρά ιστορία με τα μικρόβια. Παρά το γεγονός ότι ένα μέρος της ιστορίας αφορά σε ειρηνική συνύπαρξη, οι ειρηνικές πλευρές επικαλύπτουν έναν πολυετή πόλεμο μεταξύ ημών και των μικροβίων εισβολέων που είναι εξελεγκτικά προγραμματισμένα για να μας σκοτώσουν. Όμως, διαθέτουμε κάποια χαρακτηριστικά που απορρέουν από την εξέλιξη και αποτελούν πλεονέκτημα σε αυτό τον πόλεμο […] Η ανάπτυξη μιας σύνθετης γλώσσας και της περιληπτικής σκέψης είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και σημαντικά χαρακτηριστικά που μας διαχωρίζουν από τα άλλα ζώα […] Οι άνθρωποι είναι τα μόνα ζώα που μπορούν να μεταδώσουν πολύπλοκη πληροφορία κατά μήκος των ορίων των γενεών σχεδόν αμέσως. Κατά συνέπεια, η αποκτηθείσα γνώση μπορεί να διατηρηθεί χωρίς γενετική επιλογή’.
Η Εννοιολογική Μεταφορά είναι το απόγειο της ικανότητάς μας για συμβολική σκέψη. Ένας τεράστιος αριθμός δημιουργικών ανακαλύψεων είναι αποτέλεσμα του αναλογικού τρόπου σκέψης. Ορισμένες από τις πιο δημιουργικές εξελίξεις προκύπτουν όταν μια ιδέα που δουλεύει καλά σε ένα τομέα μεταφυτεύεται σε άλλο τομέα. Η σημασία που αποδίδει ο Αριστοτέλης στη Μεταφορά συνεχίζει να αποτελεί αντικείμενο μελέτης κορυφαίων ερευνητών.
Ο Edward Wilson στο βιβλίο του ‘The Origins of Creativity’ σημειώνει ότι ‘Χωρίς την εφεύρεση της γλώσσας, θα είχαμε παραμείνει ζώα. Χωρίς Μεταφορές θα ήμασταν ακόμη βάρβαροι. Οι Μεταφορές είναι ο μηχανισμός με τον οποίο δημιουργούνται νέες λέξεις, συνδυασμοί νέων λέξεων και νέες σημασίες λέξεων’.
Στο βιβλίο του ‘The Book of Why: The New Science of Cause and Effect’, ο Judea Pearl αναφέρει ότι πριν περίπου 50.000 χιλιάδες χρόνια ο άνθρωπος απέκτησε την ικανότητα να φαντάζεται, γεγονός που επιτάχυνε την εξέλιξη του ανθρώπου και μας προετοίμασε για περαιτέρω επαναστάσεις στη γεωργία και την επιστήμη.
Ο Yuval Noah Harari στο βιβλίο του ‘Sapiens: Μια Σύντομη Ιστορία του Ανθρώπου’ αναφέρει ότι ‘Το πραγματικά μοναδικό χαρακτηριστικό της γλώσσας μας είναι η ικανότητα να μεταδίδει πληροφορίες για πράγματα που δεν υπάρχουν – η ικανότητα να μιλάμε για φανταστικά πράγματα.’
Σε ένα πρακτικό Εγχειρίδιο που έχω ετοιμάσει παρουσιάζεται μια εργαλειοθήκη με 75 ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας, διεπιστημονικά εργαλεία και δημιουργικές τεχνικές οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν:
- Τους οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify the exposure) ανάλογα ώστε απ’ τη μια να αξιοποιήσουν τις ευνοϊκές ασυμμετρίες (ανοιχτοί σε ευκαιρίες) μεγιστοποιώντας τα οφέλη και τα πλεονεκτήματα και απ’ την άλλη να αποφύγουν τις δυσμενείς ασυμμετρίες (κλειστοί σε κινδύνους) ελαχιστοποιώντας τη ζημιά και εκμηδενίζοντας το ρίσκο της καταστροφής.
- Στη μεγιστοποίηση του επιστημονικού, οικονομικού και κοινωνικού αντίκτυπου των επενδύσεων στην Έρευνα & Καινοτομία και στην αποτελεσματική υλοποίηση του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Επίσης, το εν λόγω Εγχειρίδιο περιλαμβάνει ένα Πρότυπο Εργαστήρι για ανάπτυξη της μη γραμμικής σκέψης και ενίσχυση της ικανότητας καινοτομίας των Στελεχών της Δημόσιας Διοίκησης, του Διπλωματικού Σώματος, των Ενόπλων Δυνάμεων, των Επιχειρήσεων καθώς και των Εκπαιδευτικών, Ερευνητών και Φοιτητών.
