Νίκος Γ. Σύκας, Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
Η δομή της τοπικής οικονομικής δραστηριότητας και γενικότερα της τοπικής ανάπτυξης αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά κριτήρια για τις συνενώσεις Δήμων. Η στρατηγική ευθυγράμμιση ‘strategic alignment’ ανάμεσα στις οργανωτικές δομές και τους αναπτυξιακούς στόχους των νέων οντοτήτων ΤΑ: α) Ενισχύει την ανθεκτικότητα των τοπικών κοινωνιών και β) αυξάνει τον αντίκτυπο των μέτρων πολιτικής που εφαρμόζονται.
Η σύμπτυξη Δήμων και Κοινοτήτων με κοινούς αναπτυξιακούς στόχους μπορεί να επιφέρει πολλαπλά οφέλη και πλεονεκτήματα (θετικές ασυμμετρίες). Όμως η συνένωση ανομοιογενών Δήμων με διαφορετική γεωγραφία και με διαφορετικό αναπτυξιακό προσανατολισμό μπορεί να επιφέρει καταστροφικές συνέπειες (αρνητικές ασυμμετρίες).
Για παράδειγμα, η ενδεχόμενη συγχώνευση ενός μεγάλου Δήμου που στηρίζεται κυρίως στην τουριστική βιομηχανία και τη Γαλάζια Οικονομία με ένα γειτονικό, επίσης μεγάλο Δήμο με βασικούς πυλώνες το γεωργοκτηνοτροφικό τομέα και τις ζώνες ανάπτυξης –οικιστικές, βιομηχανικές / βιοτεχνικές, ζώνη μεγάλων αναπτύξεων, κτηνοτροφική, δασική– μπορεί να μειώσει τον αντίκτυπο των αναπτυξιακών δράσεων, να επιτείνει τις ευθραυστότητες και να προκαλέσει ανισορροπίες και συστημική καταστροφή.
Επίσης, η στρατηγική ευθυγράμμιση συνδέεται άμεσα με το branding των οντοτήτων ΤΑ. Σε ένα περιβάλλον αβέβαιο, πολύπλοκο, αντιφατικό, έντονα ανταγωνιστικό και με ραγδαίους ρυθμούς τεχνολογικών, οικονομικών, πολιτικών, πολιτισμικών και καταναλωτικών αλλαγών, η στρατηγική branding αποτελεί προϋπόθεση επιβίωσης, ανταγωνιστικότητας, ανάπτυξης και επιτυχίας κάθε Οργανισμού. Η ομοιογένεια, η συνοχή, ο κοινός στρατηγικός προσανατολισμός, οι συνέργειες και η ενιαία εικόνα αποτελούν την πεμπτουσία της ταυτότητας ενός τόπου.
Πέραν της στρατηγικής ευθυγράμμισης, η ανθεκτικότητα του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου μπορεί να ενισχυθεί σημαντικά μέσα από την εφαρμογή των ακόλουθων πρακτικών: α) Δημιουργία ‘Περιφερειών Καινοτομίας’, β) ενίσχυση της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας και της Κοινωνικής Καινοτομίας και γ) ενσωμάτωση της ιδιότητας ‘antifragility’ στη δομή των νέων οντοτήτων ΤΑ. Οι καινοτόμες αυτές στρατηγικές μπορούν να υλοποιηθούν άμεσα και με μηδενικό κόστος.
Όπως αναφέρει ο Nassim Taleb, ο κορυφαίος παγκοσμίως ειδικός στο Risk Management: ‘Μια αλλαγή 1% στα συστήματα, μπορεί να μειώσει την ευθραυστότητα ‘fragility’ –ή να αυξήσει την αντι-ευθραυστότητα ‘antifragility’– κατά περίπου 99%. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται μόνο πολύ λίγα βήματα για να κάνουμε τα πράγματα καλύτερα και πιο ασφαλή’.
Σύμφωνα με τον N. Taleb, η ιδιότητα ‘antifragility’ (αντι-ευθραυστότητα) είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι απλώς δεν αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή.
Ένα δυναμικό, ‘antifragile’ αυτοδιοικητικό μοντέλο μπορεί να προσαρμόζεται, να μετασχηματίζεται, να εξελίσσεται και να γίνεται καλύτερο με το χρόνο. ‘Antifragile’ είναι το αντίδοτο στους μαύρους κύκνους και τις πολλαπλές κρίσεις.
Σήμερα η ασυμμετρία είναι παρούσα σχεδόν στα πάντα. Η έμφαση στην αποδοτικότητα και τις σταδιακές βελτιωτικές αλλαγές (incrementalism) χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ασύμμετρες αβεβαιότητες, η μεταβλητότητα, η πολυπλοκότητα, η υπερσυνδεσιμότητα και οι αλληλεπιδράσεις, εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες. Έννοιες όπως ταχύτητα, συνέργειες, οικονομίες κλίμακας, ανάπτυξη και έξυπνες πόλειςα άδειες και χωρίς νόημα όταν παρουσιάζονται χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ευθραυστότητα ‘fragility’.
Η ενσωμάτωση της ιδιότητας ‘antifragility’ στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του νέου Συστήματος Τοπικής Αυτοδιοίκησης θα επέτρεπε στις νέες οντότητες / οικισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους ανάλογα ‘modify the exposure’ ώστε απ’ τη μια να αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες (ανοιχτοί σε ευκαιρίες) και απ’ την άλλη να προστατευτούν απέναντι στις αρνητικές ασυμμετρίες (κλειστοί σε κινδύνους). Αυτό απαιτεί ευελιξία, ταχύτητα, προσαρμοστικότητα (agility) και πάνω απ’ όλα στρατηγική ευθυγράμμιση.
Η υπερβολική συνδεσιμότητα, η περιπλοκότητα, οι αλληλεξαρτήσεις, οι κρυμμένες ασυμμετρίες, η μεταφορά του ρίσκου και της ζημιάς, οι ανομοιογένειες και οι μη γραμμικές αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα στοιχεία και τα μέρη που συναποτελούν ένα αυτοδιοικητικό σύστημα, σε συνδυασμό με τον υπέρ-συγκεντρωτισμό εξουσιών, τη μεγάλη γραφειοκρατία, την έλλειψη συναίνεσης, τις ανισότητες, την αβεβαιότητα, τη ρευστότητα, την αδυναμία ακριβούς πρόβλεψης και τα συμβάντα κινδύνου ουράς ‘fat tail risk’ μπορούν να οδηγήσουν σε εξαιρετικά εύθραυστες οντότητες ΤΑ. Σε εύθραυστα συστήματα τα οφέλη είναι μικρά και ορατά, ενώ οι παρενέργειες είναι δυνητικά καταστροφικές και αόρατες.
Στο πλαίσιο της Μεταρρύθμισης της ΤΑ εισηγούμαι επίσης τη δημιουργία ‘Περιφερειών Καινοτομίας’ (Innovation Districts) οι οποίες θα λειτουργήσουν ως ενιαίες ‘περιοχές συν-ανάπτυξης’ με σκοπό την: α) Επίτευξη κρίσιμης μάζας για το σχεδιασμό και εκτέλεση έργων υπερτοπικής σημασίας και τη διαχείριση των Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων, β) ανάδειξη και αξιοποίηση των ειδικών χαρακτηριστικών και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε περιοχής και γ) δημιουργία τοπικών καινοτομιών με παγκόσμιο αντίκτυπο. Τα υφιστάμενα Κέντρα Έρευνας και Καινοτομίας που λειτουργούν σε όλη τη χώρα μπορούν να διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων αυτών.
Η συνένωση ομοιογενών Δήμων και η δημιουργία Συμπλέγματα Κοινοτήτων, σε συνδυασμό με το θεσμό των ‘Περιφερειών Καινοτομίας’ μπορεί να δημιουργήσει νέες ευκαιρίες και να ενισχύει την τοπική οικονομία. Η ποικιλομορφία ενθαρρύνει την καινοτομία. Όμως η σύμπτυξη ανομοιογενών Δήμων θα επιτείνει τις ευθραυστότητες και τις ανισορροπίες λόγω των μη γραμμικών αλληλεπιδράσεων. Επομένως, ορισμένοι μεγάλοι ανομοιογενείς Δήμοι, έστω και εάν γειτνιάζουν, είναι καλύτερα να παραμείνουν ξεχωριστοί αλλά να ανήκουν στην ίδια ‘Περιφέρεια Καινοτομίας’. Η προσέγγιση αυτή απ’ τη μια θα μεγιστοποιούσε τα οφέλη και τα πλεονεκτήματα και απ’ την άλλη θα ελαχιστοποιούσε τους κινδύνους.
Επίσης, η Κοινωνική Επιχειρηματικότητα και η Κοινωνική Καινοτομία είναι δύο σημαντικά νέα πεδία που πρέπει να τροφοδοτηθούν και ενσωματωθούν στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου με σκοπό την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας και της κοινωνικής συνοχής.
